CRYPTOVALUTA
Ons kantoor heeft in de afgelopen jaren unieke expertise opgebouwd betreffende de bestrijding van fraude met cryptovaluta en bijgedragen aan het bouwen van nieuwe instrumenten om slachtoffers te helpen. De ontwikkelingen op dit gebied zijn de afgelopen jaren spectaculair geweest. In de rechtspraak zijn nieuwe instrumenten ontwikkeld om accounts waar uit fraude of diefstal afkomstige cryptovaluta terecht zijn gekomen te bevriezen als opmaat naar vergoeding van schade van slachtoffers, bijvoorbeeld door terugzending van de crypto in het voor fraude gebruikte account naar het slachtoffer.
Wat zijn cryptovaluta?
Cryptovaluta zijn een alternatieve vorm van digitaal geld, dat niet wordt uitgegeven door een centrale bank. Cryptovaluta kunnen worden bewaard op een persoonlijk “adres” van de eigenaar op een computer of een andere gegevensdrager (zoals een “ledger”), maar ze kunnen ook worden bewaard in een account bij een cryptoexchange, waar je ook cryptovaluta kunt kopen. Adressen waar crypto wordt bewaard zijn een onderdeel van de “blockchain” – een soort openbaar grootboek van transacties die onveranderlijk worden vastgelegd. Er zijn vele honderden soorten crypto, waarvan de Bitcoin (BTC) de bekendste is. Er bestaan ook “stablecoins”, digitale munten die wel centraal worden uitgegeven (door commerciële bedrijven, meestal gevestigd in een belastingparadijs) en waarvan de waarde gedekt wordt door bijvoorbeeld dollarobligaties.
Fraude met cryptovaluta
Fraude is van alle tijden en mensen zijn nieuwsgierig naar de mogelijkheden van crypto. Het is dan ook onvermijdelijk dat fraudeurs en oplichters op zoek zijn naar slachtoffers in de cryptowereld. Niet omdat zij zelf deze crypto willen hebben, maar omdat crypto waarde heeft die kan worden verplaatst, die later weer kan worden omgezet naar gewoon geld, in de hoop dat de buit ongrijpbaar is voor politie, justitie en advocaten die slachtoffers van fraude helpen, zoals ons kantoor. De creativiteit van fraudeurs en oplichters kent geen grenzen en crypto zelf ook niet. Fraude met cryptovaluta is een groeiend, wereldwijd fenomeen met een omvang van vele miljarden euro’s per jaar. Regelmatig wordt de wereld opgeschrikt door extreme vormen van deze cybercriminaliteit. Denk aan de verhalen over honderden personen in Azië in slavernij leven om onder dwang deze vorm van fraude te plegen.
Boilerroomfraude en Pig Butchering
De vorm van fraude die wij het meeste zien en behandelen is boilerroomfraude, ofwel Pig Butchering. Bij deze fraudevorm beleggen de slachtoffers in namaak-beleggingsproducten via een eigen account in een beleggingswebsite. Via sjoemelsoftware lijkt het of deze beleggingen in waarde stijgen, terwijl deze beleggingen helemaal niet bestaan. Alle soorten echt bestaande beleggingsproducten kunnen via sjoemelsoftware in een account gepresenteerd worden als echt terwijl er niets is – behalve het geld waarmee de nepbeleggingen zijn betaald.
Boilerroomfraude bestaat al jaren, maar een ontwikkeling van de laatste jaren is dat slachtoffers eerst crypto kopen via hun eigen exchange en dat deze crypto wordt gebruikt om te storten in het account van de boilerroom. De betaalmethode is dus veranderd: waar slachtoffers vroeger de inleg betaalden via de bank aan schimmige bedrijfjes, laten de fraudeurs zich nu betalen in crypto, die ze makkelijk en snel kunnen wegsluizen. Intussen suggereert de website van de boilerroom dat de stortingen aankomen in het beleggingsaccount zodat beleggingen kunnen worden aangekocht, maar de werkelijkheid is dat de crypto wordt verplaatst over de blockchain. Op een zeker moment kan of wil het slachtoffer niet meer inleggen – bijvoorbeeld omdat er ongeloofwaardige verhalen worden verteld over belastingen of fees die moeten worden betaald, zonder dat geld wordt teruggestort, of simpelweg omdat het slachtoffer geen geld meer heeft. In deze fase realiseert het slachtoffer dat sprake is van fraude. De website van een boilerroom verdwijnt meestal na een paar maanden (bijvoorbeeld als er waarschuwingen worden geplaatst door toezichthouders zoals de AFM). Het is belangrijk om aangifte te doen bij de politie; het gaat om een ernstige vorm van cybercrime die tot hoge schade lijdt. Slachtoffers kunnen hun hele pensioen of al hun spaargeld verliezen.
Blockchaintracing
Dat de fraudeurs gestolen of uit fraude verkregen crypto verzenden via de blockchain, heeft een belangrijk voordeel. De crypto kan worden gevolgd vanaf het adres van het slachtoffer. Onderzoeksbureaus hebben software ontwikkeld om deze verzendingen te volgen. Deze onderzoeken en de rapportages zijn in de praktijk van groot belang voor succesvolle juridische acties gericht op het bevriezen van accounts waar de crypto eindigt. Fraudeurs verzenden uit fraude verkregen crypto namelijk bijna altijd naar een cryptoexchange waar de crypto kan worden verkocht of eventueel omgewisseld in andere crypto. De meeste exchanges hebben in de voorwaarden met hun gebruikers opgenomen dat een account kan worden bevroren bij fraude of witwassen, al dan niet op bevel van de rechter. In een zaak van ons kantoor uit 2023 is een dergelijke maatregel voor het eerst door de Nederlandse rechter toegepast op een bekende internationaal actieve cryptoexchange die officieel in de Seychellen was gevestigd, Huobi (HTX). Na dit succes hebben meerdere andere rechters de bevriezing van accounts bevolen om uit fraude afkomstige crypto veilig te stellen voor de slachtoffers. Deze rechtspraak is in de loop van 2024 verder verfijnd en ook toegepast op nieuwe omwisselmethodes (“swaps”) en verdere verzendingen naar achterliggende exchanges die fraudeurs gebruiken als truc om blockchaintracing en blokkade van accounts te bemoeilijken.
Wie moet de blockchaintracing uitvoeren?
Voordat wij als kantoor in actie kunnen komen om een account te bevriezen en crypto veilig te stellen voor het slachtoffer, moet er dus eerst onderzoek worden gedaan. Er zijn maar een paar bureaus die naar onze ervaring betrouwbare onderzoeken uitvoeren tegen een faire prijs. Helaas zijn er ook bureaus – vaak in het buitenland – die niet betrouwbaar zijn, die teveel geld vragen en die onrealistische beloftes doen, vooral op het gebied van juridische stappen, die niet worden waargemaakt. Feitelijk wordt een fraudeslachtoffer dan nog een keer slachtoffer, namelijk van een malafide bedrijf (recovery fraud). Het komt regelmatig voor dat slachtoffers al geld hebben uitgegeven aan een blockchaintracingonderzoek, dat wij niet kunnen gebruiken voor een Nederlandse rechtszaak. Gelukkig zijn er ook betrouwbare bureaus met een ijzersterke reputatie. Wij werken samen met bureaus die betrouwbare onderzoeken leveren en kunnen u in contact brengen met een onderzoeksbureau. Dat is meestal ook het eerste dat moet gebeuren als een slachtoffer van cryptofraude zich bij ons meldt en het onderzoek moet het liefst zo snel mogelijk nadat de fraude heeft plaatsgevonden worden uitgevoerd; dat verhoogt de kans van slagen van de vervolgstappen.
Juridische stappen na het onderzoek
Als via het blockchainonderzoek één of meer cryptoexchanges worden gevonden waar de crypto van het slachtoffer terecht komt, dan zijn er juridische mogelijkheden. Het adres van de blockchain waar de crypto terecht komt is dan onderdeel van een account dat door een gebruiker is geopend bij de exchange. Die gebruiker is anoniem en de blockchain vertelt niet om wie het gaat, maar de rechter kan deze anonimiteit opheffen door een bevel te geven aan de exchange om de naam- en adresgegevens bekend te maken. Dit kan ook bij buitenlandse platforms. De rechter kan een hoge boete zetten om te bevorderen dat de exchange het oordeel respecteert. De hoogste boete in een zaak van ons kantoor was EUR 2.000.000, en deze boete was niet nodig, omdat de exchange de naam- en adresgegevens direct doorgaf. Als de naam- en adresgegevens bekend zijn, kan een procedure worden gestart tegen de persoon die de uit fraude verkregen crypto heeft ontvangen. Die persoon heeft geen recht op deze crypto. Het gaat immers om fraude.
Bevriezing account
De beste resultaten zijn te behalen als de exchange het account van de frauderende klant bevriest voordat de crypto wordt verkocht (uitcashen) of verder wordt verplaatst. De crypto die op het moment van de bevriezing in het account aanwezig is, wordt dan geblokkeerd en veilig gesteld voor het slachtoffer. Deze digitale activa kunnen echter niet zomaar worden teruggezonden naar het slachtoffer om de schade te vergoeden, daarvoor is eerst een vonnis van de rechter nodig waarin dat wordt geregeld. De reden daarvoor is dat je niet zomaar bezit kunt afpakken zonder oordeel van de rechter, ook niet van een fraudeur. De zaken zijn internationaal, en de gewone regels van het beslagrecht niet van toepassing; daarom is bijzondere expertise nodig om alle stappen te zetten. Crypto kent geen grenzen en de wet wel; die is geschreven toen crypto nog niet bestond. Slachtoffers kunnen gelukkig wel in Nederland procederen tegen zowel buitenlandse fraudeurs als buitenlandse exchanges, zelfs als deze zijn gevestigd in belastingparadijzen zoals de Seychellen. Bij een geslaagde bevriezing maakt het ook niet zoveel uit waar de tegenpartij woont. Dat kan in een land zijn dat niet internationaal samenwerkt op juridisch gebied, maar dat maakt niet uit als de schadevergoeding feitelijk bestaat uit het verzenden van de bevroren cryptovaluta uit het account.
Hoe kun je een account bevriezen?
Dat verschilt per exchange en is gespecialiseerd juridisch werk. Slachtoffers kunnen dit niet zelf, daarvoor is het veel te complex. Bevriezing lijkt op beslag, en daar heb je ook een advocaat en een deurwaarder voor nodig, maar is nog wat ingewikkelder. Het is dan ook niet verstandig dit zelf te proberen, en een andere bekende valkuil is dat advies wordt gevolgd van een buitenlands advieskantoor of onderzoeksbureau, dat denkt te weten hoe het zit. Deze partijen zijn niet op de hoogte van de Nederlandse rechtspraak en hebben soms een slechte reputatie en worden dan zeker genegeerd. Ook is het verstandig niet te wachten op actie van politie en justitie. In Nederland komt effectieve actie van politie en justitie gericht op het bevriezen van accounts nog niet voor. Het zou goed zijn als dat verandert, maar vooralsnog is bevriezing van accounts het werkterrein van gespecialiseerde advocaten, zoals ons kantoor, die de kennis in huis hebben om een internationale rechtszaak tegen de exchange en tegen de fraudeurs op te starten.
De houding van exchanges ten aanzien van fraude-slachtoffers
De mate waarin exchanges zich openstellen om mee te werken verschilt sterk. Niet voor niets hebben Nederlandse rechters hoge boetes opgelegd aan exchanges om ze aan het werk te zetten bij het bevriezen van voor fraude gebruikte accounts – deze boetes zijn vaak hoger dan het fraudebedrag zelf. Het jaar 2024 bracht zowel positieve als negatieve ontwikkelingen. Positief is dat sommige exchanges zich niet verzetten tegen gegronde claims van slachtoffers en goed meewerken – soms na wat gemor of verbazing over de ingreep. Er is bij veel exchanges echt iets veranderd, al dan niet door strenger optreden van toezichthouders en ferme vonnissen van civiele rechters die een disciplinerende werking hebben. Met deze “compliant” exchanges is overleg mogelijk. Soms leidt dat bijvoorbeeld tot een voorlopige bevriezing van een account die direct ingaat, gevolgd door een bekrachtiging door de rechter. Helaas zijn er ook “non compliant”, vaak nieuwe exchanges die niet goed meewerken, die niet reageren op emails, die geen informatie willen geven, of die een ondoorgrondelijke structuur hebben gekozen waardoor onduidelijk is met welke partij je te maken hebt. Wat dat betreft is elke cryptofraude-zaak anders; er bestaan inmiddels honderden exchanges en de ontwikkelingen gaan snel. Feit is in elk geval dat de positieve ontwikkelingen in de rechtspraak niet meer zijn terug te draaien. De tijd dat criminelen onbeperkt geld konden verstoppen bij exchanges zonder ingreep van het rechtssysteem is voorbij. Het civielrechtelijke juridische systeem is zonder wetswijziging goed in staat gebleken om zich aan te passen aan de technologische ontwikkelingen. Ook de neiging van de exchanges om zich te vestigen in belastingparadijzen maakt hen niet immuun. Als kantoor zijn we er trots op bijgedragen te hebben aan deze ontwikkelingen. Partijen die proberen om weg te komen en ongrijpbaar willen zijn en verstoppertje spelen, vallen gewoon onder het rechtssysteem.
Overzicht rechtspraak 2023-2024
De belangrijkste gepubliceerde vonnissen over cryptofraude tot nu toe zijn de volgende:
ECLI:NL:RBROT:2024:6723, Rechtbank Rotterdam, 19 juli 2024, Rechtspraak.nl
KG. Internationaal geschil. Mag verstek worden verleend? Ja, toepassing van HR 14 december 2007, ECLI:NL:HR:2007:BB7192. Vordering tot bevriezen van bitcoin accounts en verschaffen van informatie over de gebruikers van die accounts door gedaagde wordt toegewezen.
ECLI:NL:RBLIM:2024:2977, Rechtbank Limburg, 24 april 2024, Rechtspraak.nl
Tussenvonnis in kort geding. Mogelijke cryptofraude; Voorlopige voorziening (orde maatregel, ex parte); bevriezen cryptowallet; betekening per e-mail; zie ook ECLI:NL:RBMNE:2024:2007.
ECLI:NL:RBOVE:2024:2578; Rechtbank Overijssel, 17 mei 2024, Rechtspraak.nl
Ex parte ordemaatregel(en) in kort geding. Gestelde fraude met cryptovaluta. Betekening via e-mail.
ECLI:NL:RBAMS:2024:2195, Rechtbank Amsterdam, 17 april 2024, Rechtspraak.nl
Kort geding. Vervolg op tussenvonnis van 22 februari 2024 (ordemaatregel ex parte). Eiser is slachtoffer van cryptofraude. Veroordeling bij verstek tot verstrekken NAW-gegevens van gebruiker(s) van account waar cryptomunten van eiser zich bevinden, en tot voortzetting bevriezing account.
ECLI:NL:RBAMS:2024:1958, Rechtbank Amsterdam, 22 februari 2024, Rechtspraak.nl
Kort geding, bij wijze van ordemaatregel (pseudo-conservatoir beslag) is bevolen een account met cryptovaluta te bevriezen, een en ander in afwachting van de inhoudelijke behandeling van het kort geding
ECLI:NL:RBAMS:2024:2195, Rechtbank Amsterdam, 17 april 2024, Rechtspraak.nl
Kort geding. Vervolg op tussenvonnis van 22 februari 2024 (ordemaatregel ex parte). Eiser is slachtoffer van cryptofraude. Veroordeling bij verstek tot verstrekken NAW-gegevens van gebruiker(s) van account waar cryptomunten van eiser zich bevinden, en tot voortzetting bevriezing account.
Opmerking advocaat: als een blockchaintracing-rapport een deposit-adres geeft bij een cryptoexchange, kan het gaan om een “nested service”, ofwel een achterliggende partij die zelf ook als exchange actief is en gebruikt maakt van de liquiditeit van de eerste exchange. In dat geval kan de eerste exchange worden gebruikt om binnenkomende (uit fraude verkregen) cryptovaluta te verkopen waarna de opbrengst wordt gedistribueerd naar de nested service. Alleen de laatste kent dan de identiteit van de eindgebruiker.
ECLI:NL:RBAMS:2024:2212, Rechtbank Amsterdam, 15 februari 2024, Rechtspraak.nl
KG, fraude, cryptocurrency, geldvordering toegewezen, eerdere bevriezingsmaatregel buiten werking gesteld, beslag op activa in een digitale bewaarportemonnee is mogelijk, exhibitievorderingen toegewezen
Wenk: indien de cryptoexchange vermogensscheiding toepast en de klant een vordering heeft op de bewaarstichting, is conservatoir en executoriaal derdenbeslag mogelijk onder de stichting. Een bevriezingsmaatregel is in die (binnenlandse) situatie niet nodig. De meeste cryptoexchanges werken echter niet met afgescheiden vermogen, of geven daar geen informatie over.
ECLI:NL:RBGEL:2024:2153, Rechtbank Gelderland, 12 april 2024, Rechtspraak.nl
Verstek, cryptofraude, bevriezen gebruikersaccount, afgifte gegevens gebruiker.
ECLI:NL:RBGEL:2024:1564 Rechtbank Gelderland, 21 maart 2021, Rechtspraak.nl
Mogelijke cryptofraude; verzoek ex parte voorlopige voorziening; bevriezen cryptowallet; betekening per e-mail
ECLI:NL:RBMNE:2024:2007, Rechtbank Midden-Nederland, 21 maart 2024, Rechtspraak.nl
Tussenvonnis in kort geding. Mogelijke cryptofraude; Voorlopige voorziening (orde maatregel, ex parte) ; bevriezen cryptowallet; betekening per e-mail.
ECLI:NL:RBZWB.2024:1874 Rechtbank Zeeland-West-Brabant, 20 maart 2024, Rechtspraak.nl
Voorlopige voorziening (ordemaatregel) ex artikel 223 Rv. Fraude met cryptovaluta.
ECLI:NL:RBAMS:2023:7228, Rechtbank Amsterdam, 10 november 2023, Rechtspraak.nl
Kort geding. Vervolg op tussenvonnis van 28 augustus 2023 (ECLI:NL:RBAMS:2023:6218). Eiser is slachtoffer van cryptofraude. Gedaagde wordt bij verstek veroordeeld tot het verstrekken van de NAW-gegevens van degene op wiens naam de wallet staat, waarin de cryptomunten van eiser zich bevinden.
ECLI:NL:RBAMS:2023:6218, Rechtbank Amsterdam, 28 augustus 2023, Rechtspraak.nl
Tussenvonnis in kort geding waarin ex parte een ordemaatregel is getroffen, die lijkt op het verlof voor een conservatoir beslag, en die inhoudt dat een wallet waarin zich cryptovaluta bevinden, dient te worden bevroren in afwachting van de mondelinge behandeling van het kort geding.