De term empty shell, ofwel lege huls, komt uit de financiële wereld. Het kan gaan om effecten (zoals bijvoorbeeld trackers of obligaties) die geen tegenwaarde hebben die in de buurt komt van de nominale waarde of officiële koers omdat de storting bij de uitgifte niet in de kas van de uitgevende entiteit is gevloeid.

Special purpose vehicle

Een voorbeeld uit de rechtspraktijk van een empty shell is een obligatielening die niet is volgestort bij de onderneming die de obligaties uitgeeft. Er kan bijvoorbeeld een constructie zijn bedacht waarbij de obligaties administratief in het financiële systeem worden verwerkt zodat het lijkt of zij zijn volgestort. Het gaat dan bijvoorbeeld om de tweede tranche (uitgifte) van een legale, wel volgestorte obligatielening, met een unieke ISIN-code en een beursnotering, later gevolgd door een tweede (onderhands geplaatste) tranche die niet betaald is, die buiten de uitgevende schuldenaar wordt geplaatst via een extern vehikel (een ander bedrijf dat geen banden heeft met de schuldenaar, of een “special purpose vehicle” ofwel een SPV). In een volgende fase van de operatie worden de tranches samengevoegd tot één nummer. Dat is een indicatie dat het de bedoeling is dat de aparte behandeling van de onbetaalde tweede tranche niet ontdekt wordt.

Penetratie in de officiële wereld

De obligaties kunnen dan door het externe vehikel worden geleverd aan een belegger die op de beurs effecten koopt via zijn eigen bank. Deze belegger kan (te goeder trouw) in de waan verkeren dat de aangekochte of geleverde obligaties een reële waarde hebben, terwijl zij in werkelijkheid nooit betaald zijn. De kans is groot dat de obligaties waardeloos zijn, omdat het uitgevende bedrijf geen investeringen heeft kunnen doen van de opbrengst van de obligatielening, terwijl de onderneming wel hoge schulden is aangegaan. De onbetaalde obligaties kunnen intussen andere geldstromen genereren via de SPV in een ander land, bijvoorbeeld door speculatie of door belening. Empty shell-operaties hebben vaak een internationaal karakter. Dat bemoeilijkt de ontdekking en hindert toezichthouders, omdat maar een deel van de puzzel onder hun bevoegdheid valt.

Schaduwbankieren

Empty shells horen niet thuis in de officiële beleggingswereld: het gaat doorgaans om illegale financiële operaties, waar een doorsnee belegger normaal gesproken niet mee in aanraking komt, tenzij (bewust of onbewust) fouten worden gemaakt door de uitvoerders van de operatie. Het kan gaan om criminele intenties die doordringen tot de “bovenwereld” omdat bij verplaatsing van geld nu eenmaal gebruik moet worden gemaakt van officiële bancaire en administratieve kanalen.

Reputatierisico

Het uitlekken en bekend worden van een empty-shell operatie kan tot aanmerkelijke reputatieschade leiden voor de betrokken instellingen. Het publiek kan de indruk krijgen dat gerenommeerde financiële instituten betrokken zijn bij het uitgeven van een ingewikkelde vorm van vals geld. Effecten zoals obligaties zijn immers vermogenstitels, die niet alleen worden gekocht door beleggers. Effecten kunnen ook worden beleend en dus als borg voor (effecten)krediet dienen, en tenslotte is het mogelijk dat effecten worden overgedragen om aan een betalingsverplichting te voldoen. Daarom is het essentieel dat effecten een reële waarde hebben. Dat geldt zeker voor obligaties.

Follow the money

In strafrechtelijke zin kan het creëren van empty shells worden gezien als oplichting, valsheid in geschrifte dan wel als een andere vorm van fraude. Het is echter erg moeilijk om empty shells te ontdekken en bewijs te leveren, al is dat zeker niet onmogelijk, omdat er nu eenmaal ook een (illegale) geldstroom bij hoort die gevolgd kan worden (“follow the money”). Daarnaast is het mogelijk dat informatie wordt gelekt door instellingen, bijvoorbeeld via ontevreden medewerkers die als gevolg van fraude worden ontslagen. Een andere mogelijkheid is dat informatie wordt verkregen via recherche, data-analyse of inlichtingendiensten.

Schadevergoeding

Een gedupeerde belegger kan een rechtszaak beginnen tegen de betrokken partijen, als hij voldoende bewijs verzamelt om zijn stellingen waar te maken. Het gaat niet om een soort zaak dat snel in de publiciteit komt. Als een gedupeerde voldoende bewijs heeft over de aansprakelijkheid, is de kans groot dat de betrokken instellingen compensatie aanbieden om reputatieschade te voorkomen. Een rechtszaak betekent immers dat een grotere kring van personen geïnformeerd wordt en dat de pers lucht kan krijgen van de zaak. Er spelen veel belangen bij dit soort juridische geschillen.

Witwassen

Een empty shell kan duiden op een verband met een illegale economische activiteit zoals het betalen of ontvangen van steekpenningen, een witwasoperatie, het heimelijk financieren van een staatsactiviteit die niet in de media dient te komen of waar maar weinig mensen van af mogen weten, of een verschuiving van vermogen dat niet officieel in de boeken staat (off balance financiering).

Besmetting

Een empty shell die het illegale circuit verlaat en in het officiële circuit terecht komt kan het financiële systeem besmetten. Het kan onbedoeld leiden tot faillissement van het bedrijf dat verplichtingen is aangegaan, waardoor de waarde van de effecten verloren gaat. Het kan, wellicht onbedoeld, ook leiden tot ‘collateral damage’, maar veelal is het voor de gedupeerden onmogelijk om de onderliggende details te achterhalen omdat die met man en macht zullen worden afgedekt. Mochten er toch gedupeerden zijn die wel tot de kern doordringen, dan wacht hen een intensief traject om de schade vergoed te krijgen. De bedenkers van de constructies blijven immers graag buiten beeld.